Ogniem i mieczem – polski film historyczny z 1999 roku, w reżyserii Jerzego Hoffmana, na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza pod tym samym tytułem.

Jest to ostatnia z trzech części trylogii Sienkiewicza przeniesiona na ekran przez Jerzego Hoffmana, po Potopie i Panu Wołodyjowskim, choć pisarz stworzył ją jako pierwszą. Równocześnie z wersją kinową wyprodukowano wersję telewizyjną – miniserial pod tym samym tytułem.

Jan Skrzetuski, poseł księcia Wiśniowieckiego, wraca z misji na Krymie. W drodze ratuje życie kozackiemu pułkownikowi Bohdanowi Chmielnickiemu. Podczas postoju w karczmie zaprzyjaźnia się z dwoma szlachcicami Onufrym Zagłobą i Longinusem Podbipiętą, którzy mieli okazję zobaczyć, jak Skrzetuski poradził sobie z napastliwym starostą Czaplińskim, wyrzucając go na bruk. W dalszą drogę wyruszają razem. Wkrótce trafiają na rozbitą kolaskę kniahini Kurcewiczowej. Ratują z opresji ją oraz piękną bratanicę jej nieboszczyka męża, Helenę.

Chmielnicki organizuje na Siczy wielkie powstanie Kozaków sprzymierzonych z Tatarami. Rebelianci pokonują wojska koronne nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem. Bunt próbuje „utopić we krwi” książę Jeremi Wiśniowiecki, któremu służą wiernie Skrzetuski z Podbipiętą. Obowiązki zawodowe odrywają Skrzetuskiego od ukochanej Heleny. Nie ma dość czasu, aby bronić ją przed wojną i zakochanym w niej Kozakiem, Bohunem.

Wojska Wiśniowieckiego nie mogą liczyć na pomoc innych magnatów, bo ci chcą ugody z Kozakami. Pospolite ruszenie, zebrane pod Piławcami, ucieka na wieść o przybyciu Tatarów. Wojska księcia fortyfikują się w twierdzy Zbaraż, gdzie oblega wielka armia Chmielnickiego i chana Islama Gireja. Szlachta w liczbie kilkunastu tysięcy żołnierzy broni się dzielnie, ale nie ma szans z tak wielką potęgą.

Książę posyła Podbipiętę, by przekradł się przez Kozaków i zawiadomił króla o trudnym położeniu. Longinus ginie naszpikowany strzałami, z litanią na ustach. Misja udaje się Skrzetuskiemu, dzięki któremu król Jan Kazimierz rusza z odsieczą pod Zbaraż.

Książę, Skrzetuski i Zagłoba są uważani za bohaterów, Helena zostaje ocalona, a Jurko Bohun schwytany (ale Skrzetuski przebacza mu porwanie Heleny) i uwolniony.