Działania diagnostyczne i terapeutyczne:

Ocena profilu psychoedulacyjnego

W skład oceny profilu psychoedukacyjnego wchodzą:

-test na inteligencję- test psychometryczny mierzący iloraz inteligencji. Rozkład wyników testu jest w przybliżeniu opisywany krzywą dzwonową rozkładu normalnego.

Test jest tak konstruowany, aby średni dla danej populacji (kraj, grupa wiekowa) wynik testu wynosił 100 jednostek, natomiast średni rozrzut (σ) statystyczny wyników wynosił 20 (w innych skalach 12). Oznacza to, że wynik od 90 do 110 wskazuje na przeciętną inteligencję (ok. 68% wszystkich wyników w populacji), a wynik powyżej 110 wskazuje na inteligencję wyższą niż przeciętna, zaś poniżej 90 na inteligencję niższą niż przeciętna.

Testy mierzące IQ (II, iloraz inteligencji) muszą być regularnie poprawiane i udoskonalane (wzorcowane), ponieważ wykonanie różnych zadań zmienia się ze zmianami kulturowymi, np. zmianie ulega znajomość różnych słów, faktów czy osiągnięć naukowych. W państwach cywilizacji zachodniej stwierdzono wzrost ilorazu inteligencji populacji od początku XX wieku (efekt Flynna).

Prawzorem współczesnych testów IQ jest Skala Inteligencji Bineta-Simona (którego późniejszą wersją jest test Stanford-Bineta) stworzona przez twórcę pojęcia wieku umysłowego – Alfreda Bineta w 1905. Pierwotnym celem tego testu było wyszukiwanie uczniów w szkołach podstawowych, którzy wymagają szczególnej pomocy w nauczaniu.

Założenie Bineta było takie, że słaby wynik IQ nie wskazuje na niemożność osiągnięcia dobrych wyników w nauce, lecz osoby takie wymagają dodatkowej, specjalistycznej pomocy i wsparcia w procesie edukacji.

Współczesne testy IQ zazwyczaj dobrze potrafią ustalić poziom wykonania zdefiniowanych umiejętności kognitywnych (sprawność językowa, arytmetyczna, skojarzeniowa, analityczna i przestrzenna) w formie krótkich zadań, przy czym zadania badające określone umiejętności są przemieszane tak, aby nie nużyć badanych osób. Testy pozwalają zazwyczaj zmierzyć poziom umiejętności w każdym z tych bloków sprawności osobno – zaś wartość IQ jest obliczana jako ich wypadkowa.

Często stawia się zarzut, że testy IQ mierzą właściwie to, co ich twórcy uznają za inteligencję, i że inaczej skonstruowany test może dać odmienny wynik. Jednakże liczne badania wykazały, że pomiary wykonywane przy pomocy różnych testów dają zaskakująco zbieżne rezultaty. Testy, w których występują zadania, które nie są nastawione na ściśle określone sprawności, lecz starają się badać ich kombinacje, dają podobne wartości IQ do testów tradycyjnych.

Przeciwnicy testów IQ bardzo często podnoszą argument, że z praktycznego punktu widzenia dużo ważniejsze są konkretne zdolności umysłowe ludzi, których pomiar mogłyby dawać ich „profil intelektualnych zdolności” przydatny przy np. wyborze szkoły, zawodu. Jednakże badania testami IQ wskazują, że poza nielicznymi przypadkami, zwykle dotyczącymi osób o szczególnie wysokim lub niskim ilorazie ogólnym, wynik pomiaru wszystkich poszczególnych sprawności jest bardzo zbliżony do średniego IQ.

Współcześnie najbardziej popularnym testem dla dorosłych jest WAIS-R, używa się także często innego narzędzia: Testu matryc Ravena (Raven’s Progressive Matrices).

Wielu psychologów uważa, że wszelkie testy psychometryczne dają zafałszowany i nadmiernie uproszczony obraz umiejętności umysłowych i emocjonalnych ludzi, sztucznie ich selekcjonując na „lepszych” i „gorszych”. Np. w książce The Mismeasure of Man profesor Stephen Jay Gould poddał druzgocącej krytyce podstawy naukowe testów psychometrycznych i dowodził, że są one wręcz rodzajem „rasizmu naukowego”, zwłaszcza jeśli są stosowane, aby udowodnić „wyższość” jakiejś grupy społecznej nad innymi (np. wyższość mężczyzn nad kobietami czy „rasy żółtej” nad „białą”). (norma (psychologia)). Z podobnych powodów w ZSRR od 1936 stosowanie testów było zakazane.

Jakkolwiek same testy IQ są ciągle zagadnieniem bardzo kontrowersyjnym z naukowego i społecznego punktu widzenia, są one wciąż dość szeroko stosowane w badaniach psychologicznych i socjologicznych, głównie z braku innych, lepszych narzędzi pomiarowych. Naukowcy stosujący je do badań mają zwykle świadomość ich braków, natomiast inni ludzie mają często tendencję do przeceniania uzyskiwanych dzięki nim wyników.

Zwolennicy stosowania testów IQ wykazują, że istnieje wiele badań wskazujących na interesujące korelacje między ilorazem inteligencji mierzonym tymi testami a rozmaitymi danymi statystycznymi, które to korelacje inaczej nie zostałyby nigdy odkryte. Np.:

₊ Badania przeprowadzone w Szkocji dowiodły, że ludzie z IQ niższym niż 85 mają o 37% mniejszą szansę dożycia do 76 roku życia niż ludzie o IQ wyższym niż 115.

+ Badania przeprowadzone przez Charlesa Murraya w USA dowiodły silnej, pozytywnej korelacji między wysokością rocznych dochodów i poziomem IQ.

+ Kontrowersyjne badania zatytułowane IQ i zamożność narodów zdają się potwierdzać, że istnieje ogólna pozytywna zależność między dochodem narodowym na osobę a średnim IQ ludności danego kraju. Może to jednak wynikać zarówno z faktu, że „inteligentniejsze” narody lepiej sobie radzą, jak i z faktu, że w bogatszych krajach istnieje więcej impulsów (lepsza edukacja, łatwiejszy dostęp do źródeł informacji, więcej wolnego czasu) generujących wyższe IQ ludności.

Inny często wysuwany zarzut pod adresem tych testów zarzuca im niepotrzebne zawężanie zakresu badanych sprawności umysłowych, pomijając tak istotne dla każdego zdolności jak inteligencja emocjonalna, zdolności artystyczne czy kreatywność. Testy twórczości nie są tak trafne i rzetelne jak testy inteligencji, analizy statystyczne danych pochodzących z nich nie upoważniają do stwierdzenia, że istnieje czynnik ogólny twórczości. Istnieją testy starające się mierzyć inteligencję emocjonalną, są one jednak bardzo kontrowersyjne.

Poważnym zarzutem jest także możliwość sztucznego podwyższenia swojego IQ poprzez systematyczny, długotrwały trening w rozwiązywaniu typowych zadań stosowanych w testach inteligencji. Oznacza to, że testy takie mierzą raczej szybkość rozwiązywania typowych, znanych problemów, niż umiejętność radzenia sobie w nieznanych sytuacjach, co jest prawdziwą oznaką inteligencji.

Istnieje wiele stron WWW z testami IQ i są one dość popularne, jednak ich użyteczność i wiarygodność jest kontrowersyjna. W przypadku takich testów liczy się głównie ich trafność fasadowa – treść testu jedynie wskazuje na to, co jest „badane”. W rzeczywistości mają one wątpliwą wartość psychometryczną i nie dają wiarygodnej oceny inteligencji.

Testy IQ – aktualne, skalibrowane dla badanej populacji – nie są udostępniane do wiadomości publicznej, ponieważ zakłócałoby to otrzymywane z ich użyciem wyniki. Inaczej mówiąc, możliwość „ćwiczenia” testu przed przystąpieniem do niego zwiększa szansę na uzyskanie lepszego wyniku.

Dlatego testy IQ dostępne w Internecie (a także w formie ogólnie dostępnych programów lub drukowane w ogólnie dostępnych czasopismach) są zwykle przestarzałymi testami nieuwzględniającymi efektu Flynna, które rozmaitymi drogami przedostały się do opinii publicznej. Mogą to być też testy opracowane przez nieuprawnione osoby, które chcą zarobić, np. poprzez oferowanie płatnych zaświadczeń o poziomie inteligencji lub produkcję atrakcyjnych programów telewizyjnych w celu emisji reklam.

Podstawowym wymogiem wiarygodności wyniku testu IQ jest pewność, że badana osoba wcześniej się z nim nie zetknęła. Ponadto wiarygodny pomiar IQ musi spełniać ściśle określone warunki jego przeprowadzania, np. odpowiednie do tego celu pomieszczenie, zapewnienie spokoju i bezpieczeństwa, brak czynników rozpraszających uwagę.

W Polsce testom IQ można się poddać np. w centrach poradnictwa zawodowego lub przystępując do testów organizowanych przez stowarzyszenie Mensa.

-Test ciągłego wykonywania (ang. Continuous Performance Task/Test), w skrócie CPT – test neuropsychologiczny mierzący selektywną uwagę, impulsywność, stosowany m.in. w diagnostyce ADHD.

Pierwsza wersja CPT została opracowana i opublikowana w „Journal of Psychology Consulting” w 1956 r. przez grupę psychologów, której skład wchodzili: Enger Rosvold, Allan Mirsky, Irwin Sarason, Bransom Edwin i Lloyd Beck.

-ocena osiągnięć dziecka w zakresie pięciu podstawowych umiejętności: czytania, literowania, liczenia, pisania i mówienia

-testy inteligencji przeprowadza się z dwóch powodów:

+ aby ocenić ogólne możliwości dziecka oraz zorientować się, czy istnieje znacząca różnica między możliwym a aktualnym poziomem osiągnięć w zakresie podstawowych umiejętności

+ dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi maja charakterystyczną dużą rozpiętość w wynikach IQ

-stwierdzenie pewnego stopnia niedojrzałości ośrodkowego układu nerwowego dziecka, np. poprzez korowe potencjały wywołane (EEG), co pozwala na dokładne stwierdzenie zaburzeń koncentracji uwagi u dzieci, a nawet na ich sklasyfikowanie.

Dzięki wszechstronnemu badaniu dziecka, w skład którego wchodzi badanie lekarskie, badanie psychopedagogiczne, badania neurofizjologiczne, ocena mowy oraz terapia zajęciowa, tylko u nielicznych dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi diagnoza nie ujawnia problemu.

Zdecydowana większość będzie sklasyfikowana jako pacjenci z łagodną, średnią lub ciężką postacią zaburzeń koncentracji uwagi. Badania wykażą też, czy nadpobudliwość jest częścią obrazu klinicznego choroby, czy nie. W ten sposób zdiagnozowane dziecko, można poddać właściwej terapii.

Sposób działania:

1.Diagnoza: często towarzyszy jej ulga, sama w sobie daje efekt terapeutyczny.

2.Edukacja: pogłębianie wiedzy nt. zaburzenia przez pacjenta.

3.Strukturalizacja: wprowadzenie działań mających na celu zwiększenie organizacji życia - dyscypliny (segregowanie danych, codzienne planowanie)

4.Coaching lub Terapia behawioralna: celem jest modyfikacja zachowania poprzez wygaszanie złych nawyków, a wzmacnianie dobrych (nauka zasad i konsekwencji). Terapia behawioralna to jedyna terapia, która daje skutki długoterminowe.

Oraz u dzieci także:

1.Nauczanie wyrównawcze: dodatkowe zajęcia, podczas których, dziecko nabywa pewnych nawyków pomocnych w uczestniczeniu w zajęciach. Ważne jest tutaj zaangażowanie rodziców.

2.Terapia mowy i języka: u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo mogą (jak u każdych innych dzieci) występować zaburzenia mowy (takie jak jąkanie, problemy z artykulacją), dlatego w takich przypadkach niezbędna jest pomoc logopedy.

3.Terapia zajęciowa: nacisk głównie na prawidłowy rozwój motoryczny dziecka.

4.Kontrola dietetyczna: istnieje przypuszczenie, że spożywanie takich produktów jak: kakao, środki konserwujące, barwniki, salicylany i cukier mogą dodatkowo wzmagać aktywność dziecka – jednak brak na ten temat dokładnych badań naukowych.

W roku 2007 na Uniwersytecie w Southampton (UK) przeprowadzono badania, które potwierdziły zdecydowany związek pomiędzy spożywaniem barwników w kombinacji z konserwantem benzoesanem sodu, z napadami histerii, obniżeniem koncentracji, nadpobudliwością oraz reakcjami alergicznymi. Szkodliwe barwniki czyli tak zwana szóstka z Southampton to: - Tartrazyna (E102) - Czerwień koszenilowa (E124) - Żółcień pomarańczowa (E110) - Azorubina (E122) - Żółcień chinolinowa (E104) - Czerwień Allura (E129) Badanie zostało opublikowane w czasopiśmie Lancet 6 września 2007 roku. Po zapoznaniu się z wynikami badań brytyjska Foods Standards Agency (FSA) zdecydowała się wydać zalecenia dotyczące wycofania produktów zawierających te barwniki. Wprowadzono zmiany w jadłospisach szkolnych stołówek. Sieci supermarketów Sainsbury oraz Marks and Spencer zdecydowały się wycofać takie produkty ze swoich półek. Jednocześnie FSA nie wprowadziła zakazu sprzedaży takich produktów decyzję pozostawiając rodzicom. Sprawę przekazano do organów UE. W czerwcu 2010 Parlament Europejski, pod naciskiem producentów żywności, odrzucił umieszczanie ostrzeżeń na opakowaniach.

Leczenie farmakologiczne:

Celem stosowania leków w terapii ADHD jest zmniejszenie lub zlikwidowanie niekorzystnych objawów bez wywoływania skutków ubocznych. Zdaniem badaczy leki są najskuteczniejszą formą leczenia ADHD. U około 85% dorosłych leki przynoszą poprawę.  Dwie kategorie stosowanych leków to stymulanty i niestymulanty. Znane leki łagodzą jedynie objawy ADHD, np. poprzez zwiększanie ilości noradrenaliny lub dopaminy - substancji, których poziom w mózgu chorego jest obniżony.

Stymulatory:

Istnieją dwa główne rodzaje stymulantów. Występują w wersjach o niezmodyfikowanym i spowolnionym uwalnianiu.

-metylofenidat - występuje m.in. pod nazwami handlowymi Concerta (metylofenidat o spowolnionym uwalnianiu dostępny w Polsce), Medikinet (dostępny w Polsce), Ritalin (popularny w USA, w Polsce dostępny jedynie drogą importu docelowego).

-pochodne amfetaminy - znane pod nazwami handlowymi Dexederine, Adderall (również dostępne jedynie poprzez import docelowy leków).

Popularny w Polsce preparat Concerta jest od 2009 roku na liście leków refundowanych jako jedyny z preparatów przeznaczonych do leczenia ADHD. Refundacji nie podlegają jednak osoby, które przekroczyły 18 rok życia ponieważ lek ten, podobnie jak inne stymulanty jest zarejestrowany w Polsce jedynie dla dzieci i młodzieży (6-18 lat).

Niestymulatory:

Leki niestymulujące, to:

-Amantadyna pierwotnie opracowany jako lek przeciwwirusowy, okazał się być pomocny przy ADHD,

-Bupropion (nazwa handlowa Wellbutrin, przeznaczony do leczenia depresji) - nie jest oficjalnie zalecany, ale z wielu badań wynika, że jest skuteczny,

-Strattera - jedyny lek oficjalnie zatwierdzony do leczenia ADHD u osób dorosłych przez FDA.

-Piracetam według badań również może okazać się pomocny.

Leczenie niefarmakologiczne:

W ostatnich latach popularność zyskuje terapia EEG-Biofeedback zwana też Neurofeedback - NF. Na jej zastosowanie na poziomie Level 2 wskazuje między innymi Amerykańskie Towarzystwo Pediatrii: SUPPLEMENT ARTICLE: Appendix S2: Evidence-Based Child and Adolescent Psychosocial Interventions, Pediatrics, 2010;125;S128.

Istnieją również prace, które wskazują na równoważne efekty terapii farmakologicznych i EEG Biofeedback, np. Duric NS, Assmus J, Gundersen D, Elgen IB., Neurofeedback for the treatment of children and adolescents with ADHD: a randomized and controlled clinical trial using parental reports., BMC Psychiatry. 2012 Aug 10;12:107.czy też starsza praca Fuchs, T., Birbaumer, N., Lutzenberger, W., Gruzelier, J. H., & Kaiser, J. (2003). Neurofeedback treatment for attention-deficit/hyperactivity disorder in children: a comparison with methylphenidate. Applied psychophysiology and biofeedback, 28(1), 1-12.

Ogólne zasady działania wychowawczego:

1.Cel, do którego ma prowadzić działanie dziecka, nie może być zbyt odległy (niecierpliwość).

2.Konsekwentne przyzwyczajanie dziecka do kończenia każdego rozpoczętego zadania.

3.Stała kontrola i przypominanie o zobowiązaniach:

a)zakres określonych obowiązków musi być dostosowany do możliwości i ograniczeń dziecka

b)trzeba zaoszczędzić wystąpienia dodatkowych niepotrzebnych bodźców

c)nie dać się zdominować dziecku

d)należy przygotować dziecko do przezwyciężania trudności (a nie chronić przed nimi)

e)po wystąpieniu konfliktu – należy go przedyskutować z dzieckiem w atmosferze spokoju i rzeczowości, po uspokojeniu dziecka

f)należy unikać agresji słownej i fizycznej, która bardzo mocno pobudza dodatkowo dziecko (może doprowadzić do objawów nerwicowych takich jak: lęki, moczenie nocne, natręctwa, czy też reakcje obronne: arogancka postawa, agresja, kłamstwa, a nawet doprowadzić do niewłaściwego rozwoju osobowości);

4.Pomoc w nauce

a)czytanie – ze względu na małą zdolność koncentracji, opowiadania powinny być ciekawe

b)czytanki powinny być opowiedziane przez dziecko (w celu skontrolowania zapamiętanego tekstu)

c)odrabianie lekcji powinno się odbywać o regularnych porach (w domu powinien wtedy panować względny spokój)

d)dziecko powinno wykonywać prace zręcznościowe (uczą cierpliwości, a także skrupulatności)

e)zasada trzech R: rutyna, regularność, repetycja.

Nauka powinna odbywać się pod kontrolą rodziców.