2:52 PM Indianie |
Indianie – najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana z trzech – obok Inuitów (Eskimosów) i Aleutów – grup ludności tubylczej (rdzennej, autochtonicznej) zamieszkujących oba kontynenty amerykańskie, obejmująca – zarówno dawniej, jak i dziś – setki ludów, plemion i grup o bardzo różnym charakterze i stopniu rozwoju. W tradycyjnej antropologii zaliczani są do rasy żółtej. Nazwa „Indianie” została nadana ludom Ameryki przez Krzysztofa Kolumba, który myślał, że dopłynął do wschodnich wybrzeży Azji (według ówczesnego nazewnictwa – do Indii, gdyż pod tą nazwą w jego czasach rozumiano całość południowego, południowo-wschodniego i wschodniego wybrzeża Azji aż po Kataj – dzisiejsze Chiny – i Cipangu – dzisiejszą Japonię). W różnych krajach, środowiskach i językach Ameryki stosowane bywają – obok nie zawsze i nie wszędzie szeroko akceptowanych „Indian” – także różne inne określenia o rozmaitym zasięgu stosowania, popularności, nacechowaniu i konotacjach. W Kanadzie oficjalnie są to First Nations ("Pierwsze Narody"), w USA – Native Americans ("Tubylczy Amerykanie") a także First Americans ("Pierwsi Amerykanie"), w Ameryce Łacińskiej są to zwykle Indigenas (tubylcy), istnieje też określenie Amerindians ("Amerindianie"), itp. Poszczególne grupy, nazywane do dziś przez Europejczyków wspólnym nieprecyzyjnym określeniem „Indianie”, miały zawsze własne nazwy dla siebie i swoich sąsiadów – w ich własnych językach oznaczające zwykle tyle co „(prawdziwi) ludzie”. W czasach prekolumbijskich (i jakiś czas później) nie miały one natomiast świadomości wspólnoty rasowej, geograficznej czy kulturowej, odróżniającej ich od reszty „nie-Indian” z innych kontynentów. Także białych przybyszy Indianie traktowali zwykle początkowo jako jeszcze jedną grupę „obcych ludzi z daleka”, dużo rzadziej zaś (i z oczywistych przyczyn bardzo krótko) – jako „wysłanników bogów” (Aztekowie, Inkowie, Majowie). Dopiero stosunkowo niedawno, w czasach współczesnych, wśród większości indiańskich społeczności pojawiła się świadomość wspólnoty tubylczego pochodzenia, zbieżności historycznych losów, podobieństw obecnej sytuacji, problemów i dążeń. Do tej panindiańskiej świadomości (a także wciąż silne nierzadko poczucie własnej tożsamości plemiennej i etnicznej odrębności) odwołują się obecnie tubylcze samorządy, organizacje i ruchy społeczne (Krajowy Kongres Indian Amerykańskich (NCAI), Ruch Indian Amerykańskich (AIM), Zapatyści, Cocaleros), a także niektórzy indiańscy i nie-indiańscy działacze społeczno-polityczni (Benito Juárez, Evo Morales Ayma, Alejandro Toledo, Rigoberta Menchú Tum, Subcomandante Marcos). Przodkami dzisiejszych Indian byli koczowniczy myśliwi, którzy – według najszerzej uznawanej (choć obecnie już nie jedynej) teorii – podczas ostatniej epoki lodowcowej (ok. 20 000 – 35 000 lat temu) przeszli (w kilku falach migracyjnych) z Azji do Ameryki przez pomost lądowy istniejący wówczas w rejonie dzisiejszej cieśniny Beringa. Kolonizacja, konkwista, niewolnictwo, wojny, powstania, przymusowa chrystianizacja, europejskie choroby oraz osadnictwo doprowadziły do śmierci milionów Indian (w wielu regionach – np. na wschodzie USA, Karaibach czy Ziemi Ognistej – niemal wszystkich), do rozpadu tradycyjnych systemów gospodarowania i organizacji społecznej, przymusowych migracji całych plemion oraz częściowego (a w przypadku setek mniejszych plemion – całkowitego) upadku ich kultur, języków i religii. Obecnie – poza nielicznymi przypadkami niewielkich, stosunkowo izolowanych, pierwotnych grup w Amazonii i Mezoameryce – Indianie są w znacznym (choć zróżnicowanym) stopniu zasymilowanymi i zakulturowanymi członkami wieloetnicznych i wielokulturowych społeczeństw narodowych. W większości krajów obu kontynentów (poza Meksykiem oraz kilkoma mniejszymi państwami andyjskimi, gdzie łącznie z Metysami są nadal w większości) stanowią oni niewielkie procentowo mniejszości etniczne. Chociaż wszędzie cieszą się formalnie pełnią praw obywatelskich i praw człowieka (czasami uzyskanych niedawno – np. w USA wszyscy Indianie uzyskali obywatelstwo w 1924 roku, a w innych krajach – jeszcze później), to zazwyczaj pozostają zarazem mniejszościami ubogimi, marginalizowanymi i pozbawionymi znaczących wpływów politycznych (a nierzadko także w różny sposób dyskryminowanymi). W większości krajów obu Ameryk tradycyjne indiańskie grupy i tworzone przez nie nowoczesne organizacje występują wobec władz państwowych (i na forum międzynarodowym, w tym w ONZ i OPA) z rozmaitymi roszczeniami o charakterze politycznym, społecznym i gospodarczym, powołując się na liczne względy historyczne, społeczne i prawne. W niektórych państwach nadal zabiegają o formalne uznanie swoich praw grupowych jako ignorowane przez krajowe systemy prawne i konstytucje ludy tubylcze i mniejszości etniczne. Społeczność międzynarodowa wspiera prawa ludów tubylczych m.in. poprzez proklamowanie pod auspicjami ONZ kolejnych „Dekad ludów tubylczych” oraz promowanie wynegocjowanej w ramach ECOSOC i przyjętej w 2007 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Deklaracji praw ludów tubylczych. |
|
Liczba wszystkich komentarzy: 0 | |