Lucyfer (z łac. – niosący światło; lucis dopełniacz od lux: światło; ferre: nieść; także Lucyper, gdzie fer zamieniono na per – stracić, łac. perdere) – we współczesnej oraz późnośredniowiecznej myśli chrześcijańskiej jeden z upadłych aniołów.

W starożytnym Rzymie termin ten stosowany był przez astrologów do określenia Gwiazdy Porannej, czyli planety Wenus widocznej nad horyzontem przed wschodem Słońca. Słowo było najprawdopodobniej dosłownym tłumaczeniem greckich eosphoros (eώσφορος) – "niosący świt" lub phosphoros (φώσφορος) – "niosący światło".

W nomenklaturze chrześcijańskiej imię to pojawiło się najprawdopodobniej po raz pierwszy w łacińskim przekładzie Biblii dokonanym pod koniec IV w. n.e. przez św. Hieronima ze Strydonu, zwanym Wulgatą. Znajduje się ono w:

Księdze Izajasza 14,12. „W oryginalnym tekście hebrajskim występuje ono jako helel ben-szachar (הילל בן שחר po hebrajsku). Helel oznacza planetę Wenus, zaś ben-szachar to świetlisty syn poranka.”

2 Piotr 1:19 "I mamy mocniejszą mowę prorocką, której pilnując jako świecy w ciemnem miejscu świecącej, dobrze czynicie, ażby dzień oświtnął, i jutrzenka (lucyfer) weszła w sercach waszych."

Antropozofia uznaje Lucyfera za brata Chrystusa, który był inspiratorem religii orientalnych, jak buddyzm i hinduizm. Reprezentuje on erotykę, literaturę, prostą technikę, idee poprawy ziemskiego świata, jak demokracja czy ekologizm. Jest demonem słabszym od Arymana.

Legendy z samej stolicy apostolskiej mówią, że kobiecy demon Lewiatan był więziony w podziemiach Rzymu z rozkazu papieża Sylwestra. Według starej Legendy, Lucyfer na początku istnienia Świata zapałał miłością i pożądaniem do pewnej ziemskiej kobiety. Został jednak strącony do otchłani, przez co nie mógł wyjść do niej, na ziemię. Anioły Światłości, widząc jego tęsknotę, zdecydowały się poprosić Boga, by Lucyfer mógł się związać z kobietą, którą kochał. Po wielu namowach, anioły zdołały Go przekonać. Jednak decyzja Boga była taka, że Upadły Anioł może wychodzić na ziemię raz na sto lat. W ten sposób Lucyfer został upokorzony, ponieważ po stu latach spędzonych w Otchłani, gdy wreszcie wolno mu było wyjść na ziemię, owa kobieta już dawno zakończyła życie. I tak Legenda głosi, że raz na sto lat Lucyfer błąka się po Ziemi, tęskni, szukając tej, która już dawno odeszła.

Do czwartego wieku, nie zawsze wiązano imię Lucyfer (pol. niosący światło) z upadłym aniołem światłości czyli diabłem. Zobacz na przykład: św. Lucyfer, czy hymn Carmen aurorae. Lucifer w łacińskiej liturgii jest nazwą gwiazdy porannej, w której symbolicznie widziano Marię z Nazaretu. Jak gwiazda poranna zwiastuje, niesie światło Słońca, tak Maria zwiastuje nadejście Chrystusa. Zobacz też wyżej o Lucyferze w mitologii rzymskiej i w łacińskim przekładzie Biblii.

Postać Lucyfera (dość dokładnie opisaną) można znaleźć w poemacie "Raj utracony" autorstwa angielskiego poety i pisarza Johna Miltona

Lucyfer pojawia się także w najniższym, 9 kręgu, przedstawionym przez Dante Alighieri w jego najsłynniejszym poemacie pt. "Boska Komedia". Sam krąg dzieli się na 4 strefy. Pierwsza, dla zdrajców bliskich, druga – zdrajców ojczyzny, trzecia – dla tych co zawiedli swych gości. W czwartej strefie – na dnie piekła uwięziony jest Lucyfer. Przedstawiony jest jako monstrum z trzema paszczami w których znajdują się trzej najwięksi zdrajcy ludzkości: Judasz – zdrajca Jezusa oraz Brutus i Kasjusz – zdrajcy Cezara. W 2009 roku, Electronic Arts wydało grę na podstawie "Boskiej Komedii" pt. "Dante's Inferno" w której to wcielamy się postać krzyżowca Dantego, który udaje się do piekła za swą ukochaną Beatrycze. Rola Lucyfera polega na ściągnięciu młodego rycerza do piekieł by ten go uwolnił. Lucyfer występuje również w powieści popularnej norweskiej pisarki Margit Sandemo pt. "Saga o Ludziach Lodu". Zakochuje się w wybranej z rodu Ludzi Lodu kobiecie o imieniu Saga i razem opuszczają ziemię. Rodzi im się dwoje synów, Marco i Ulvar i ród półaniołów się rozrasta.

Jedna z Ksiąg Biblii Szatana autorstwa Antona Szandora LaVeya została nazwana na cześć Lucyfera.

Występuje również w sadze o aniołach, którą napisała Maja Lidia Kossakowska. Występuje tam w roli Pana Głębi, niepoprawnego romantyka z wizją równego i pięknego świata. Jego przezwiskiem tam jest Lampka wywodzące się od Jego tytułu przed buntem aniołów "Niosący światło".

Lucyfer jako upadły anioł występuje też od 29 części sagi o ludziach lodu Miłość Lucyfera Margit Sandemo Opisywana jest tam pewna legenda. Boga rozsierdziło to, że Lucyfer zlitował się nad porzuconą przez niego na pustkowiu mandragorą – prototypem człowieka, który Bóg uznał za niewystarczająco doskonały by być 'na obraz boży' i porzucił niedokończony projekt. Zresztą Lucyfer wcale nie z zazdrości o Jezusa został zesłany do czarnych sal, lecz przez miłość do ziemskiej kobiety. Mógł powracać co sto lat na ziemię, ale nie ujrzał już nigdy swojej wybranki gdyż ona już nie żyła. Miał on wychodzić na powierzchnię ze swojego królestwa w okolicach Dimmuborgir w północnej Islandii. Ukazuje się tam jako wyrozumiały władca w przeciwieństwie do boga. Na koniec sagi okazuje się jednak, że jego dobroduszne działania były pokierowane chęcią zdobycia władzy nad światem.

W Książce Jakuba Ćwieka pt. Kłamca 3. Ochłap sztandaru, Lucyfer występuje jako Gwiazda Zaranna, najpotężniejszy z władców piekieł, który spędził wiele lat ukrywając się i ucząc się na ziemi. Fanatyk Filozofii Jezusa Chrystusa, który to według powieści zstąpił do piekieł i poważnie porozmawiał z Lucyferem.

W filmie kinowym Saint Seiya: Wojownicy Świętej Wojny w reżyserii Masayuki Akehi'ego Lucyfer pojawia się jako główny przeciwnik Rycerzy z Brązu.

W mandze Kaori Yuki Angel Sanctuary inkarnacją Lucyfera jest Kira Sakuya. Lucyfer w drodze pewnej umowy "wypożyczył" sobie ciało 10-letniego chłopca, ofiary wypadku samochodowego.

Lucyfer występuje również w popularnej mandze Seishi'ego Kishimoto "666 Satan" jako najwyższy demon.

Lucyfer występuje także w serialu Supernatural „Nie z tego świata”, gdzie zostaje uwięziony z otchłani i pragnie zawładnąć światem. Aby to zrobić musi wcielić się w człowieka – naczynie. Naczyniem dla Lucyfera może być tylko jeden człowiek – Sam Winchester, główny bohater owego serialu.

W powieści Arthura C. Clarke, "2010: Odyseja kosmiczna" Lucyferem została nazwana gwiazda powstała z planety Jowisz.

Postać Lucyfera pojawia się w utworze "Lord of Light", heavymetalowego zespołu Iron Maiden znajdującym się na albumie A Matter of Life and Death z 2006 roku.

W 2009 roku Electronic Arts wydało grę na podstawie "Boskiej Komedii" pt. "Dante's Inferno" w której to wcielamy się postać krzyżowca Dantego, który udaje się do piekła za swą ukochaną Beatrycze. Rola Lucyfera polega na ściągnięciu młodego rycerza do piekieł by ten go uwolnił.

„Ani Słowa Prawdy” – to opowieści, których bohaterem jest Arivald z Wybrzeża. Był bardem i najemnikiem, na którego kolanach umarł krasnoludzki król. W tajemniczych okolicznościach odziedziczył Księgę Czarów, Kryształową Kulę oraz różdżkę. Obwołał się magiem, a wkrótce został najsłynniejszym czarodziejem znanego świata.

Zbiór opowiadań o Arivaldzie z Wybrzeża – człowieku inteligentnym, silnym i sprawiedliwym. W zmieniającym się jak kalejdoskop świecie on niezmiennie pozostaje kimś na kogo można liczyć. Chociaż czasami musi dokonywać arcytrudnych wyborów moralnych.