Rzeczownik:

Rzeczowniki w quenyi odmieniają się przez liczby i przypadki. Nie istnieje rodzaj gramatyczny, lecz rozróżnienie płci można wyrazić doborem słownictwa (np. melindo „kochanek” i melisse „kochanka”).

W quenyi istnieją cztery liczby:

1.pojedyncza, której nie tworzy się dodaniem żadnego morfemu (cirya „statek”);

2.podwójna, początkowo oznaczająca dwie rzeczy (ciryat „dwa statki”), później dla naturalnych par; charakterystyczne dla niej są końcówki -u oraz -t;

3.mnoga, oznaczająca cały gatunek desygnatów lub komplet ([i] ciryar „[konkretne] statki”); charakterystyczne dla niej są końcówki -r, -i oraz -n;

4.mnoga cząstkowa, oznaczająca podzbiór gatunku desygnatów lub podkreślająca wielość (ciryali „statki”, „wiele statków”); charakterystyczna dla niej jest końcówka -li.

Wydaje się, że z czasem Tolkien zmienił rozróżnienie między dwoma liczbami mnogimi: częste początkowe formy na -li przeszły w późniejsze -r (i tak starsza nazwa Noldoli została zastąpiona przez Ñoldor).

Deklinacja zmieniała się z czasem pod względem liczby i form przypadków. W latach 60. Tolkien wyliczył dziesięć przypadków:

-mianownik, oznaczający podmiot, używany też w formie domyślnej; nie tworzy się go dodaniem żadnego morfemu;

-biernik, oznaczający dopełnienie bliższe, w dialekcie Ñoldorów na wygnaniu zanikł, zastąpiony przez mianownik;

-dopełniacz, oznaczający pochodzenie, część całości;

-possessivus, oznaczający posiadanie;

-celownik, oznaczający dopełnienie dalsze;

-narzędnik, oznaczający narzędzie, środek;

-allatyw, oznaczający ruch desygnatu w kierunku określonego obiektu;

-miejscownik, oznaczający miejsce, w którym znajduje się desygnat;

-ablatyw, oznaczający oddalanie się desygnatu od określonego obiektu;

-nienazwany przypadek, rzadko występujący, o mało znanej funkcji.

Przykład odmiany wyrazów cirya „statek” oraz lasse „liść” w ośmiu dobrze opisanych przypadkach, w dialekcie Ñoldorów na wygnaniu. Podano także niektóre formy starszego biernika oraz przypadka nieopisanego:

W odróżnieniu od łaciny i greki, a w podobieństwie do fińskiego, końcówki przypadków są podobne we wszystkich liczbach i odmienianych wyrazach, bez względu na temat tych ostatnich. Wyjątkowo liczba mnoga ma dla mianownika dwie końcówki (-i w tematach zakończonych na spółgłoskę lub pojedyncze, krótkie [e] oraz -r w pozostałych tematach, np. l.poj. cirya i l.mn. ciryar, ale Atan „człowiek” i l.mn. Atani „ludzie”), a liczba podwójna jest tworzona przez dodanie końcówki -u, jeśli w temacie występują [t] lub [d] – w pozostałych przypadkach dodaje się -t (np. cirya i l.pd. ciryat, ale alda „drzewo” i l.pd. Aldu „dwa Drzewa”).

Ponadto występują pewne nieregularności: w niektórych słowach temat, do którego dodaje się końcówki, jest inny, niż rdzeń mianownika w liczbie pojedynczej (np.: m. l.poj. filit „mały ptak” i m. l.mn. filici, m. l.poj. feren „buk” i m. l.mn. ferni, m. l.poj. peltas „oś” i m. l.mn. peltaxi, m. l.poj. ranco „ręka” i m. l.mn. ranqui, m. l.poj. líre „piosenka” i n. l.mn. lírinen). Także procesy fonetyczne mogą zmieniać głoski graniczne między tematem a końcówką (np.: m. l.poj. Númen „Zachód” i msc. l.poj. #Númesse, m. l.poj. Rómen „Zachód” i abl. l.poj. Rómello).

Przymiotnik:

Przymiotniki w quenyi odmieniają się przez liczbę (mają formy liczby pojedynczej i mnogiej). Zakończone są przeważnie na -a, -ea lub -e; rzadziej na spółgłoskę. Tolkien często zmieniał koncepcje tworzenia form liczby mnogiej, wahając się między dodawaniem końcówki -r (tak, jak u rzeczowników) a innymi formami. W dalszym rozwoju „zewnętrznym” języka przymiotniki otrzymały formy: w liczbie pojedynczej -a, -ea odpowiednio -e oraz -ie, a -e i zakończone spółgłoską – -i.

Przymiotniki mogły mieć znaczenie rzeczownikowe; odmieniały się wtedy tak, jak rzeczowniki (otrzymywały rzeczownikowe końcówki liczby i przypadku). W ten sposób funkcjonują niektóre nazwy własne z mitologii Śródziemia: Vanyar „Piękni”, Sindar „Szarzy”, Fírimar „Śmiertelni”. Także słowo quenya jest przymiotnikiem o rzeczownikowym znaczeniu: „elficki”.

Quenya zna także stopniowanie przymiotników, lecz Tolkien przyjmował różne koncepcje co do sposobu tworzenia stopni. Początkowo ustalił, że stopień wyższy i niższy były wyrażane za pomocą przyrostków, stopień najwyższy i najniższy – za pomocą rodzajnika, zaś zgrubienia i zdrobnienia – za pomocą różnorodnych przedrostków, przyrostków i partykuł. Później zwrócił się ku prostszemu systemowi opartemu na przedrostkach: np. calima „jasny” ma stopień wyższy ancalima „jaśniejszy” i najwyższy arcalima „najjaśniejszy”.

W quenyi osobę wyraża się najczęściej zastosowaniem odpowiednich zrostków, chociaż istnieje także kilka form zaimków osobowych. System jest dość złożony: rozróżnia trzy liczby (pojedynczą, podwójną i mnogą), inclusivus i exclusivus (tylko w przypadku pierwszej osoby liczby podwójnej i mnogiej) oraz formę grzecznościową i potoczną drugiej osoby liczby pojedynczej. Jakkolwiek te rozróżnienia były dość stabilne, Tolkien często zmieniał brzmienie zrostków, jakimi były wyrażane – szczególnie zrostek pierwszej i drugiej osoby liczby podwójnej i mnogiej. Tytułem zilustrowania podano niżej tabelę łączącą informacje z dwóch źródeł napisanych ok. 1968–1969 roku, nie są to więc dane reprezentatywne dla całego rozwoju „zewnętrznego” quenyi.

Zrostki osobowe dodawane są do odmienionego czasownika i określają podmiot (maruvan „pozostanę”, firuvamme „umrzemy”); rzadziej dopełnienie, jeśli podmiot jest już inaczej wyrażony (emme apsenet „przebaczamy im”). Zrostek oznaczający dopełnienie może pojawić się po zrostku oznaczającym podmiot (utúvie|nye|s „znalazł|em | to” laituva|lme|t „chwalili będzie|my | ich”). Zrostki bezosobowe są wykorzystywane, kiedy podmiot jest już wyrażony rzeczownikiem lub niezależnym zaimkiem osobowym (z efektem emfatycznym), np. przeciwieństwo między hiruvalye a elye hiruva wyrażających w grzecznościowej formie II os. l.poj. „Pan(i) znajdzie”.

Zrostki dzierżawcze dodawane są do rzeczowników przed końcówkami fleksyjnymi: tie|lya|nna dosł. „drodze | twojej | na”, súma|rya|sse „głębi | jego | w”. Tolkien w międzyczasie kilkukrotnie zmieniał szyk.

Zasadniczo te końcówki dodaje się też do specjalnej formy bezokolicznika; można w ten sposób określić dopełnienie zrostkiem osobowym (karitas „zrobić to”), podmiot zrostkiem dzierżawczym (karita|lya „twoje robienie”, dosłownie „ robić | twoje”) i połączyć te możliwości (karita|lya|s „twoje robienie tego”, dosłownie „ robić | twoje | to”).

Czasowniki:

Zasadniczo czasowniki w quenyi dzielą się na dwie grupy: czasowniki „mocne” lub „podstawowe” składające się z samego rdzenia, zakończonego najczęściej spółgłoską (np. car- „robić”, cen- „widzieć”, not- „liczyć”, sil- „błyszczeć”, #tuv- „znajdywać”) i „słabe” lub „pochodne” zakończone na -a (np. anta- „dawać”, harna- „ranić”, ora- „skłaniać [do czegoś]”, tulta- „zwoływać, przyzywać”, ulya- „nalewać, lać się”).

Istnieje możliwość nadania niektórym czasownikom cech częstotliwościowych, zarówno dla podkreślenia długości wykonywania czynności, jak i osłabienia znaczenia zakończenia wykonywania czynności, przez reduplikację części lub całości rdzenia: fir- „umierać, zacierać się” → fifíru- „blaknąć”, talta- „upadać, ześlizgiwać się” → taltatalta- „opadać”.

Odmiany czasowników dokonuje się przez zastosowanie poniższych końcówek, oznaczających głównie czas; często występują przy tym różnorodne zmiany rdzenia (wzdłużenie samogłoski rdzenia, dodanie wrostka, np. spółgłoski nosowej, przedrostka, np. augmentu identycznego z samogłoską rdzenia):

a)aoryst opisuje proces bez związku z czasem, w którym ma miejsce, często przyjmuje znaczenie teraźniejsze („czas zerowy”);

b)czas teraźniejszy opisuje proces trwający;

c)czas przeszły opisuje proces zakończony;

d)perfectum opisuje proces zakończony i podkreśla jego związek z teraźniejszością;

e)czas przyszły opisuje proces, który ma nastąpić po teraźniejszości.

Koniugacja w quenyi nie przewiduje odmiany przez liczby i osoby, które to są wyrażane dodaniem zrostków osobowych. Kiedy podmiot jest wyrażony rzeczownikiem lub niezależnym zaimkiem osobowym, czasownik przyjmuje końcówki zwane bezosobowymi, które oznaczają wyłącznie liczbę (formant zerowy w liczbie pojedynczej, -t w podwójnej i -r w mnogiej).

Przykład koniugacji w Wysokiej Mowie:

Tryby są wyrażane zastosowaniem partykuł:

1.rozkazujący – a lub á (np. a laita te „chwalmy ich”, á hyame rámen „módl się za nami”);

2.optativus – na lub nai (np. na aire esselya „święć się imię twoje”, nai tiruvantes „oby go/jej strzegli”);

3.potencjalny – ké (np. alaisaila ké nauva „byłoby to nierozsądne”).

Dodatkowo istnieje kilka źródeł form wyrażających cel, mogących być rodzajem trybu łączącego.

Czasowniki quenejskie mają także formy:

1.dwóch bezokoliczników, krótkiego i długiego (np. kar- „robić” → krótki kare, długi karita); długi umożliwia dodanie zrostków oznaczających podmiot i dopełnienie;

2.odmienianego gerundivum (np. enyal- „wspominać, upamiętniać” → w celowniku enyalien, enyal|ie|n, „ku upamiętnieniu”);

3.ponadto imiesłowy: -la teraźniejszy czynny (np. falasta- „pienić się” → falastala „pieniący się”), -(i)na przeszły bierny (np. ruc- „bać się” → rúcina „przestraszony”); -nwa przeszły bierny czasowników przechodnich (np. kar- „robić” → karinwa „zrobiony”), ale czynny nieprzechodnich (np. auta- „odchodzić” → vanwa „*wyszły”).

Składnia:

Syntaktyka języków Tolkiena jest najmniej znana spośród wszystkich działów językoznawstwa Śródziemia, a to z powodu liczby tekstów, na podstawie których można ją badać. W dużej mierze są to wiersze, o zmienionej składni, wymuszonej przez metrum. Mimo to gramatyka quenyi jest najlepiej opisana spośród języków Tolkiena i jej składnia jest przynajmniej częściowo opisana.

Szyk wyrazów wydaje się być względnie swobodny. W jednym z tekstów Tolkien wskazał, że pierwotnie preferowany był szyk VSO, który następnie ewoluował do SVO.

W wyrażeniu rzeczownikowym występuje rodzajnik określony i, poprzedzający rzeczownik, do którego się odnosi. Z powodu bogactwa zaimków wskazujących (sina oznaczający bliskość, tana, enta i yana oznaczające różny stopień oddalenia) nie występują rodzajniki nieokreślony i cząstkowy. Zastosowanie zaimków wskazujących nie jest dobrze znane; źródło z późnego okresu „historii zewnętrznej” umieszcza je po rzeczowniku, do którego się odnoszą: vanda sina „przysięga ta”. W epitecie przymiotnik przyjmuje liczbę rzeczownika, do którego się odnosi (jednocześnie istnieją przykłady niespełniające tej zasady), a stoi przed lub za rzeczownikiem. Funkcje wyrażeń rzeczownikowych są w większości określane przez przypadki, ale również przez różnorodne przyimki (np. mi oromardi „w wysokich salach”) i postpozycje (np. Andúne pella „zachodem poza”). Kiedy zestawione rzeczowniki występują w tym samym przypadku, tylko ostatni przyjmuje końcówkę przypadka, pozostałe zaś mają formant zerowy; zostają w domyślnym mianowniku (Namna Finwe Míriello „prawo Finwego i Míriel”, gdzie tylko Míriel jest w dopełniaczu). Tak samo przymiotnik może przyjąć końcówkę przypadka rzeczownika (np. isilme ilcalasse „w lśniącym świetle księżyca”), a ta ostatnia może pozostać przy rzeczowniku (np. ondolisse morne „w wielu czarnych skałach”).

Quenya przewiduje różne sposoby określenia dopełnienia rzeczownikowego: oprócz rozróżnienia między possessivusem (podkreślającym przynależność: róma Oromeva „róg Oromego [który Orome posiada]”) a dopełniaczem (podkreślającym pochodzenie: róma Oromeo „róg Oromego [który Orome wykonał]”), można też wykorzystać różnicę w kolejności wyrazów (Orome róma a róma Orome) lub dodać zrostek dzierżawczy do obiektu „posiadanego” (koa|rya Olwe „dom Olwego”, dosł. „dom|jego Olwe”).

W późniejszej fazie „zewnętrznego” rozwoju quenya wyróżnia dwa czasowniki oznaczające „być”: ea oznacza istnienie lub pozycję (i Eru i or ilye mahalmar ea „Ten, który jest ponad wszelkimi tronami na wieczność”), podczas gdy ná jest spójką (Sí vanwa ná (…) Valimar! „stracony jest (…) Valimar”). Obydwa są prawdopodobnie opuszczane, gdy występuje wyrażenie rzeczownikowe (i Héru aselye „Pan z Tobą”, Eldar attaformaiti „Eldarowie oburęczni”). W starszych fazach „zewnętrznego” rozwoju Tolkien używał innych form.

Tolkien kilkukrotnie zmieniał koncepcję negacji, która pojawia się częściowo w formie różnorodnych przedrostków lub partykuł, a częściowo w formie negatywnych czasowników posiłkowych, do których dodaje się zrostki osobowe: uan care, carne, cára, caruva („nie robię”, „nie zrobiłem”, „nie robię [właśnie teraz]”, „nie zrobię”). Quenya wydaje się rozróżniać rodzaje negacji. Różnica jest dobrze widoczna między następującymi przedrostkami: ala- wyraża przeciwieństwo (alasaila „niemądry”), ava- – odmowę (avaquétima „co nie powinno być powiedziane”), a ú- – niemożliwość (úquétima „niewypowiedziany”). Istnieje także wiele innych rodzajów negacji, wyrażanych samodzielnymi słowami. Tolkien rozróżnia np. uan caruva („nie zrobię [ponieważ znam przyszłość]”) i ván caruva („nie zrobię [ponieważ nie mam takiej intencji]”).

Tworzenie pytań nie jest dobrze opisane; mimo to znamy kilka zaimków pytających, zaczynających się na ma-: man „kto”, mana „co”, manen „jak”.

Znamy wiele spójników, lecz ich formy są raczej niestabilne. Spójniki współrzędne to m.in.: ar(e) „i”, hya „lub”, sin, tá „więc”, mal „ale”, ná(n) „aczkolwiek”, ananta „jednak”, potai, epetai lub etta „dlatego”, ve „jak również”. Podrzędne to m.in.: an, pan „ponieważ”, i „aby”, ké lub qui „jeżeli”, írë lub yá „kiedy”, ve „tak jak”. Zdanie podrzędne względne jest także znane, wprowadzane jest albo przez partykułę i, podobną do rodzajnika (por. i or ilye mahalmar ea „Ten, który jest ponad wszelkimi tronami na wieczność”), albo przez odmienny zaimek względny, rozróżniający rzeczowniki osobowe (ye, w l.mn. i, np. yello / illon camnelyes „od którego / których je otrzymaliście”) i nieosobowe (ya, np. yassen tintilar i eleni „w których gwiazdy migoczą”).

Słowotwórstwo:

Słownictwo quenyi zawiera wiele wyrazów utworzonych poprzez fleksję wewnętrzną na podstawie pierwiastków ze starszych „wewnętrznie” języków elfickich. Odbywa się to m.in. poprzez:

1.prefiksację samogłoski rdzenia, np. estel „nadzieja” od stel „trwać mocno”, Isil „Księżyc” od thil „blask”;

2.prefiksację samogłoski rdzenia połączoną z jej usunięciem z tematu, np. anca „szczęka” od nak „gryźć”, ohta „wojna” od kot „kłócić się”;

3.wzdłużenie samogłoski rdzenia, np. síre „rzeka” od sir „płynąć”, cáno „dowódca” od kan „przewodzić za sobą”;

4.dodanie wrostka a, np. taura „znaczny”, „wpływowy” od tur „kontrolować, dominować”, maica „ostry”, „przenikliwy” od mik „wiercić”, „przeszywać”;

5.dodanie wrostka i, np. maita „głodny” od mat „jeść”, soica „spragniony” od sok „żłopać”;

6.dodanie spółgłoski nosowej jako wrostka, np. lanca „gardło” od lak „połykać”, ronyo „ogar” od roy „polować”;

7.podwojenie spółgłoski, np. rocco „koń” od rok „koń”, quetta „słowo” od kwet „mówić”

8.dodanie samogłoski zwartej dźwięcznej po nosowej lub płynnej, np. culda „czerwono-złoty”, „opalenizna” od kul „złoty”, rimba „częsty”, „liczny” od rim „wiele”.

Derywacja polega zarówno na dodawaniu przedrostków (np. esse „imię” i epesse „przydomek”, mar- „zostawać” i temar „trwać”, vanimo „[ktoś] piękny” i úvanimo „potwór”), jak i przyrostków (np. alcar „świetność” i alcarinqua „wspaniała”, cirya „statek” i ciryamo „marynarz”, tul- „przybywać” i tulta- „wzywać”), które to zjawiska mogą wystąpić łącznie, jako parasynteza (np. lasse „liść” i oiolassie „listowie”, tul- „przybywać” i entulesse „powrót”).

Często występuje także tworzenie złożeń, w szczególności z nazw własnych. Kolejność elementów może być różna:

-najczęściej wyraz określający występuje przed określanym, np. menel „niebo”, tarma „kolumna” i Meneltarma „Kolumna niebios”, alqua „łabędź”, londe „port” i Alqualonde „Łabędzia przystań”;

-występuje jednak, choć dużo rzadziej, szyk odwrotny, np. fea „duch”, nár „ogień” i Feanáro „Duch ognisty”, heru „władca”, númen „zachód” i Herunúmen „Władca Zachodu”.

Drugi element wyrazów złożonych często podlega abrewiacji; niektóre wyrazy są znane z występowania w złożeniach, np. nildo skracany do -(n)dil „przyjaciel”, „miłośnik” (Eärendil „Miłośnik morza”), -(n)dur „sługa” (Isildur „oddany Księżycowi”; niezależna forma leksykalna nieznana), nóre skracany do -nor „kraj” (Númenor „kraj na Zachodzie”), osto skracany do -os „forteca”, „miasto” (Formenos „Forteca Północy”).

Zasadniczo Tolkien nie zapożyczał do quenyi słów wprost z języków naturalnych. Jedynym wyjątkiem jest imię Eärendila, zaczerpnięte ze staroangielskiego tekstu autorstwa Cynewulfa.

„Większość nazw została skonstruowana na podstawie dawniej istniejących języków i tam, gdzie powstałe w ten sposób nazwy mają możliwe do zanalizowania znaczenie (…), odnosi się ono wyłącznie do powieści, w której występują. „Źródło”, jeśli w ogóle takowe istniało, dostarczyło wyłącznie sekwencji brzmień (lub sugestii do jej powstania) i jego waga jest całkowicie bez znaczenia, oprócz kwestii Eärendila (…)

zestawianie przypadkowych podobieństw między imionami utworzonymi w „językach elfów” i słowami istniejącymi w zewnętrznych, „prawdziwych” językach, jest jałowe (…) .”

W tym samym liście Tolkien podał jako przykład imię Saurona, wywodzące się od starszego elfickiego *θaurond- i przymiotnikowego *θaurā, z rdzenia thaw- („wstrętny”, „obrzydliwy”), niezwiązane z gr. σαύρα, „jaszczurka”. W innym liście odniósł się do nazwy Númenor („kraj na Zachodzie”), podobnej do Kantowskiego νούμενον (noumenon).

W słownictwie quenyi jest jednak widoczny pewien wpływ języka fińskiego. Kilka słów takich jak tul- („przybywać”) czy anta- („dawać”) ma wyraźnie fińskie pochodzenie. T.A. Shippey przytacza imiona Ilúvatara i Ulma, podobne do Ilmatar i Ilma z Kalevali oraz nazwę Valar – „Valarowie (…) zgodzili się, by ich władza była «związana» ze światem, a vala w języku fińskim znaczy właśnie «wiązać»”.

Pewna grupa słów wyglądających na zapożyczenia jest w istocie przypadkowo podobna, np. qya. cirya („statek”) – wyraz pochodzący od pierwotnego elfickiego rdzenia kir- – i kirja (fiń. „książka”). Niezależne są też qya. aure „dzień” – pochodzący od rdzenia ur- – i łac. aurora („brzask”, „jutrzenka”). Związki z językami germańskimi są raczej widoczne w gramatyce (końcówka mianownika liczby pojedynczej, -r, pochodzi z języków skandynawskich), niż w słownictwie, gdzie np. Arda („Ziemia”) przypomina niem. Erde (także „Ziemia”), lecz pochodzi od pierwotnego elfickiego gar-.

Według Toma DuBois and Scotta Mellora sama nazwa quenya może być powiązana z nazwą języka kven, blisko powiązanego z fińskim, jednak Tolkien nigdy o tym nie wzmiankował.

Słownictwo quenyi zostało zaprojektowane przez Tolkiena w sposób pseudohistoryczny, od rdzeni wspólnych dla wszystkich języków elfickich, od których utworzył także słownictwo sindarinu. Mimo to pokrewieństwo słów jest często mało widoczne ze względu na liczne procesy fonetyczne obecne w „wewnętrznych” fazach rozwoju obydwu języków. Z drugiej strony autor dał odczuć związki historii „wewnętrznej” wprowadzając różnice semantyczne słów pochodnych i pierwotnych. Oto wachlarz możliwości:

-pokrewieństwo jest widoczne między identycznymi lub tylko trochę odmiennymi słowami dwóch języków: qya. aran / sin. aran „król”, qya. curwe / sin. curu „talent, umiejętność”, qya. osto / sin. ost „forteca”, „miasto”, qya. taure / sin. taur „las”, qya. tir- / sin. tir- „patrzeć”, „obserwować”;

-niektóre związki są dużo mniej widoczne: qya. umbar / sin. amarth „los”, qya. tyelpe^[r] / sin. celeb „srebro [metal]”, qya. lóme / sin. dû „noc”, „mrok”, qya. alda / sin. galadh „drzewo”, qya. quet- / sin. ped- „mówić”;

-część słów oddaliła się od siebie pod względem znaczeniowym: qya. #arata „egzaltowany”, „najlepszy” / sin. arod „szlachetny”, „prawy”, qya. calina „jasny”, „błyszczący” / sin. calen „zielony”, qya. áya „pełen szacunku strach” / sin. goe „strach, terror”, qya. ñóle „głęboka wiedza”, „długie studia”, „nauka” / sin. gûl „czarnoksięstwo”, qya. orto „szczyt góry” / sin. orod „góra”;

-dość często rdzeń jest ten sam, jednak słowa podległy odmiennym przekształceniom słowotwórczym: qya. aranie / sin. arnad „królowanie”, qya. formen / sin. forod „północ”. Niektóre słowa sindarińskie zawierają morfemy nieobecne w quenyi: qya. cala / sin. calad „światło”, qya. istar / sin. ithron „mędrzec”, „czarodziej”, qya. cuivie / sin. echui „przebudzenie”;

-w końcu niektóre desygnaty są nazwane niespokrewnionymi nazwami: qya. hilya- / sin. aphad- „śledzic”, „obserwować”, qya. alta / sin. beleg „potężny”, qya. laita- / sin. egleria „chwalić”, qya. esse / sin. eneth „imię”, qya. lie / sin. gwaith „lud”.

W późniejszej fazie „wewnętrznego” rozwoju języków, w okresie wygnania Ñoldorów, odżyły kontakty mówionej quenyi i sindarinu i zaowocowały obustronnymi zapożyczeniami językowymi:

-z quenyi do sindarinu, np. sin. tegil od qya. tecil „pióro [do pisania]”

-do quenyi z sindarinu, np. qya. certa od sin. certh „runa”

Można stwierdzić dużą liczbę kalek, szczególnie w onomastyce. Wiele imion i nazw geograficznych, mających swoje odpowiedniki zarówno w quenyi, jak i sindarinie, zachowuje mniej więcej to samo znaczenie (qya. Altariel / sin. Galadriel „Dziewczyna uwieńczona promieniami”).

Na quenyę używaną w Amanie, przez elfów utrzymujących kontakty z Ainurami (Valarami i Majarami), miał wpływ język Valarów, valarin; w ten sposób pewien zbiór słów valarinu został przejęty przez quenyę, nie bez dostosowania do elfickiej fonetyki, np. wyrazy indil „lilia”, „duży pojedynczy kwiat”, mahalma „tron”, miruvóre „kordiał”, „miód pitny” pochodzą od valarińskich iniðil, maχallām, mirubhōzē-. Także niektóre nazwy własne mają rdzeń valariński, np. Ainu (val. ayanûz), imiona Valarów Aulë (val. Aȝûlêz), Manwë (val. Mânawenûz), Oromë (val. Arômez), Tulkas (val. Tulukastâz), Ulmo (val. Ulubôz), Majara Ossë (val. Oshoshoai, Oshshai), czy nazwy geograficzne: Máhanaxar (val. Mâchananashkad), Ezellohar (val. Ezellôchâr).

Valarin wpłynął najbardziej na quenyę Vanyarów, którzy zawsze pozostawali w bliskim kontakcie z Valarami. Quenya Vanyarów znała pochodzące z valarinu słowa nasar „czerwony”, ulban „niebieski” i tulka (val. tulukha) „żółty”. quenejskie axan „prawo”, „reguła” pochodziło od val. akashân „[Eru] mówi”. Ñoldorowie przejęli val. athar „święto”, stąd qya. asar. Valarińskie delgûmâ o nieznanym znaczeniu wpłynęło na quenejskie telume, telluma „kopuła”, „nieboskłon”.

Quenya „wygnańcza” była poddana także wpływom innych, niż sindariński, języków kontynentu Śródziemia. Tak np. Casar „krasnolud” pochodził z khuzdûlskiego Khazâd.

Chociaż niektóre kwestie pozostają niejasne, quenya ma wystarczająco dobrze opracowaną gramatykę i słownictwo, by tworzyć w niej całe zdania. Niektórzy pasjonaci twórczości Tolkiena tworzą teksty w tym języku, korzystając z form mniej lub bardziej hipotetycznych; zjawisko to występuje w fan arcie i fan fiction. Język ten jest nazywany neoquenyą, dla odróżnienia od języka „autentycznego”, używanego przez Tolkiena. Przykłady neoquenyi znajdują się także w ekranizacji Władcy Pierścieni Petera Jacksona, gdzie wykorzystano także własne teksty Tolkiena.

Wykorzystuje się różne metody zapełnienia luk w wiedzy o quenyi. Odmianę rekonstruuje się przez analogię do znanych form, przy uwzględnieniu znanych procesów fonetycznych. Składnię ustala się na podstawie znanych przykładów lub tworzy się kalki szyków znanych z innych języków. Brakujące słownictwo jest dokomponowywane poprzez zastosowanie neologizmów, tworzonych przez derywację na podstawie słów quenejskich, przez przewidywanie form pochodnych od znanych rdzeni innych języków elfickich, lub przez rozszerzanie znaczeń potwierdzonych słów peryfrazami, metaforami czy metonimiami.

Jak cała twórczość fanowska w ogólności, neoquenya jest często krytykowana. Szczególnie za to, że jej twórcy arbitralnie wybierają źródła, na których się opierają, przez co tworzą sztucznie regularny język; za to, że zestawiają bez rozróżnienia formy pochodzące z różnych faz „zewnętrznego” rozwoju quenyi; za uciekanie się do form o niejasnym lub nieprawdopodobnym znaczeniu; za wprowadzanie kalk z języków, którymi się posługują. W końcu przeciwnicy neoquenyi wskazują, że jej autorzy ignorują samego Tolkiena, który nie przewidywał, aby jego języki nadawały się do komunikacji.

Quenya w swojej uproszczonej postaci jest wykorzystywana także przez twórców Live action role-playing.

Ponadto quenya jest przedmiotem rozważań językoznawców. Niektórzy z nich argumentują, że może być ona pojmowana jako przykład szczególnego rodzaju języka sztucznego, który pomaga stworzyć fikcyjny świat. Quenya jest tu porównywana do języka klingońskiego opracowanego przez Marca Okranda. Lawrie Barnes i Chantelle van Heerden stwierdzili, że takie języki „tworzą socjolingwistyczny kontekst, w którym można stworzyć tożsamość grup i jednostek”.

Czytaj więcej na: http://rockmetal-nibyl.ucoz.pl/blog/jezyki_tolkiena_cz_3/2014-10-13-1004